Else Berg

Regelmatig breng ik een bezoek aan Museum Singer in Laren. Elke keer als ik het museum bezoek zie ik weer werk van een kunstenaar waar ik niet zo heel veel van weet en waar ik dan ook iets langer bij stil blijf staan b.v. het werk van Else Berg. Mijn interesse is dan gewekt en thuis probeer ik informatie over de kunstenaar te verzamelen. Naslagwerken, biografieën en het internet geven over het algemeen de nodige informatie.

Else Berg is één van de vele vrouwelijke kunstenaars waar niet zo heel veel informatie over te vinden is. Het verbaast mij altijd weer dat veel vrouwelijke kunstenaars niet worden genoemd in naslagwerken. Else Berg is zo’n ongenoemde kunstenaar en haar naam zat al een hele tijd in mijn mapje “opzoeken”. 

Else Berg  is geboren in 1877 in Ratibor in Silezië, nu Polen. Voor haar geboorte hadden de ouders van Else het niet breed en om een beter leven te kunnen krijgen verhuisden ze naar de andere kant van het land. Vader Berg begon een sigarenfabriek en de zaken gingen goed. Het was een liberaal-Joods gezin en de zes kinderen die er inmiddels waren gekomen kregen de kans om zich te ontplooien. Else mocht naar Berlijn om een kunstopleiding te volgen. Ik denk dat het een particuliere opleiding is geweest omdat in die tijd vrouwen nog niet werden toegelaten aan de bestaande kunstacademies, dat kon pas vanaf 1919.

In 1909 komt Else Berg de schilder Samuel Schwartz, beter bekend onder de naam Mommie Schwartz, tegen in Koningsberg. Mommie Schwartz is dan net terug van zijn verblijf in Amerika en de twee kunnen het goed met elkaar vinden. Ze besluiten om samen richting Parijs te gaan, want daar moest men zijn in die tijd als kunstenaar. Else en Mommy maakten daar de modernisering in de kunst van dichtbij mee. In 1910 reisden ze door naar Amsterdam om er te gaan wonen en werken. Ze gingen regelmatig op reis en werkten veel samen. Hun relatie was hecht, niet alleen wat betreft hun kunstenaarschap maar ook in de liefde vonden ze elkaar en trouwden in 1920. Ook al leefden en werkten ze samen, ze hadden wel ieder een eigen atelier. Tijdens een van hun reizen in 1913 verbleef het echtpaar een tijd bij de Nederlandse kunstenaar Leo Gestel en zijn vrouw op Mallorca om er te werken maar keerden vlak voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog terug naar Amsterdam. Tijdens hun verblijf op Mallorca schilderde en tekende Else veel en je ziet dat het werk van haar uit die periode een kleurrijk en enigszins kubistische toon krijgt.

In de periode 1910-1940 is het echtpaar vooral te vinden tussen de Amsterdamse- en Bergense kunstenaars. Ze hadden het financieel niet echt breed maar probeerden toch steeds reizen naar het buitenland te maken. Ze bezochten weer Parijs maar reisden ook door naar o.a. Spanje, Italië en Turkije. Else was een tijdlang verbonden aan de Bergense School en raakte goed bevriend met verschillende kunstenaars van die stroming. Else had niet alleen exposities in Nederland maar ook musea in het buitenland waren in haar werk geïnteresseerd. Bekijk je het werk van haar dan zie je dat het nogal gevarieerd van stijl is. Ze stond open voor veel stromingen zoals o.a. het kubisme en luminisme al of niet met een eigen toets. 

Nederland kreeg te maken met de dreiging van de Tweede Wereldoorlog en veel mensen vertrokken naar elders. Else en Mommie voelden zich niet echt onveilig in Amsterdam en besloten te blijven. 
Op het moment dat alle Joden de Jodenster moesten dragen, wat zij weigerden, namen ze het besluit om Amsterdam te verlaten. Ze gingen naar een onderduikadres in Baambrugge. Lang zijn ze niet op dat adres geweest, ze waren zo bang om verraden te worden dat ze besloten om terug te gaan naar Amsterdam. In Amsterdam was het echter minder veilig dan ze hoopten. In 1942 zijn ze verraden en op transport gesteld naar Westerbork waar ze al vrij snel op de trein werden gezet naar Auschwitz. Direct na aankomst op 19 november 1942 zijn ze vergast.

Zoals ik aan het begin al zei  is er niet zo heel veel bekend over Else Berg. Er is bijna niets gedocumenteerd en de aanwezige bronnen blijken niet allemaal even betrouwbaar te zijn. Na hun deportatie werden veel van hun bezittingen uit hun woning aan het Sarphatiepark geroofd. Gelukkig zijn er later nog persoonlijke zaken van het kunstenaarsechtpaar gevonden in een blikken trommel met daarin: documenten, brieven, foto’s en rekeningen. 

De journaliste Betty van Garrel kreeg de beschikking over de trommel en schreef een boek met de titel: De trommel van Else Berg. De inhoud van de trommel maakte Betty van Garrel bekend in 2012 tijdens de overzichtstentoonstelling van Else Berg in het Joods Historisch Museum in Amsterdam. 

De schrijfster Linda Horn schreef een boek met de titel: Else Berg en Mommie Schwartz, een kunstenaarsechtpaar 1910-1942. Zij beschrijft op chronologische wijze het leven en werk en waar het kunstenaarsechtpaar door werd geïnspireerd. Het boek bevat persoonlijke foto’s en 150 foto’s van schilderijen van het echtpaar.

Werk van Else Berg is o.a. te bewonderen in het Joods Historisch Museum in Amsterdam, Stedelijk Museum Alkmaar, Rijksmuseum Amsterdam en Singer in Laren.

Ik ben een bewonderaar van het werk van Else Berg en probeer elke keer als ik in bovenstaande musea kom naar haar werk te kijken en zie ik altijd weer iets nieuws in haar schilderijen.  

(foto's gemaakt in Museum Singer in Laren)