De naam Romaans is voor het eerst gebruikt in 1820 en is te danken aan de
Franse kunsthistoricus Charles de Gerville.
Hij zag grote overeenkomsten
in de bouwkunst tussen 900 tot 1200 en de Romeinse
bouwkunst.
Omstreeks het jaar 1000 kwam er welvaart in Europa. De bevolking nam toe en het was de tijd dat de pelgrimstochten op gang kwamen.
Door deze bevolkingsaanwas en de langskomende reizigers kon er veel worden
gebouwd.
Er kwamen kloosters, kerken en kastelen, gebouwd in de stijl die we nu kennen als
Romaans.
 |
| Kathedraal van Verona |
De Romaanse bouwkunst kwam
voort uit de Karolingische tijd en begon zich te ontwikkelen vanaf
ongeveer 750. Deze periode wordt ook wel Voor-Romaans
genoemd.
Bij de Karolingische
bouwkunst lag de nadruk vooral op kerken met hun eigen unieke kenmerken. De
enorme gesloten bouwwerken moesten bestand zijn tegen brandstichting en
plundering. Wat de kerken vooral moesten uitstralen was rust en duidelijkheid voor de gelovigen. Daarbij kwam dat de gelovigen door de grootte
van de kerk het gevoel moesten krijgen dat ze nietig en klein
waren tegenover het goddelijke.
Bij de Romaanse bouw
veranderde er veel ten opzichte van de Karolingische bouw.
De vernieuwingen die plaats
vonden tijdens de Romaanse periode waren complex. De zeer brandbare houten
plafonds werden vervangen door gewelven van steen, wat veel gewicht gaf op
zijkanten. De zijwaartse druk werd opgevangen door het plaatsen van pijlers
ondersteund door zuilen of halfzuilen, de zogenaamde schalken. Het gewelf kreeg ondersteuning door een gordelboog, deze
boog maakte het mogelijk om de kerken hoger, lichter en sierlijker te maken.
Een kenmerk van de
Romaanse kathedraal is de axiale bouw, een denkbeeldige as die het gebouw verdeeld in twee symmetrische helften. Door deze manier van bouwen konden er
twee torens aan de voorkant worden geplaatst, de zgn. tweelingtorens, naast de vieringtoren.
Een vieringtoren wordt ook wel kruisingstoren genoemd en staat boven op de
viering van de kerk precies op de kruising van het schip en het transept. Ook
bouwden ze vaak nog extra torens en werden er straalkapellen aangebouwd. Het bouwwerk
kreeg op deze manier een elegante uitstraling.
 |
| Plattegrond kathedraal |
Dat de verspreiding van deze
vernieuwing als snel zijn weg vond door heel Europa was te danken aan de vele
pelgrims die door verschillende landen trokken.
Deze pelgrimages waren voor
de kerk een grote bron van inkomsten. Met deze extra inkomsten konden de kerken
verder worden verfraaid met rijke versieringen en werden er relikwieën aan
gekocht om nog meer pelgrims aan te trekken. De kerken die langs de
pelgrimsroutes werden gebouwd waren dan vaak ook veel groter dan eigenlijk
nodig was voor de eigen bevolking.
 |
Fries en kapiteel in de
Sint Servaesbasiliek, Maastricht |
De beelden die zijn
aangebracht in Romaanse kerken zijn erg stijf en de lichaamsverhoudingen
kloppen in het geheel niet. Dat was ook niet de bedoeling, de beelden moesten
voldoen aan de “beeldtaal” van die tijd. Het was voorschrift vanuit de kerk om
de beelden op een zodanige manier te maken dat de beeldtaal begrijpelijk was
voor de “gewone mens “.
Het was een afspraak waar
iedere beeldhouwer zich aan moest houden, deze afspraak werd “beeldconventie”
genoemd.
Tegenwoordig heeft een beeld niet meer de taak om ons iets te leren.
De kunstenaars van deze tijd gebruiken hun eigen, persoonlijke beeldtaal,
dat is ook de reden waarom we Moderne
Kunst niet altijd begrijpen.
De schilderkunst stond in de
Romaanse periode vooral in dienst van de architectuur. Er werden decoraties aangebracht
op zuilen, bogen en kapitelen.
Op de wanden werden voorstellingen geschilderd
met de tempera- en/of
frescotechniek. De figuren op de schilderingen zijn vaak zwart omlijnd. Soms
is er mozaïek aangebracht als daarvoor de juiste materialen voor handen waren.
Mozaïek is een kunstuiting overgebleven uit de Byzantijnse
periode.
In de Romaanse tijd werden
er in de kerk voor de eredienst mooie voorwerpen gebruikt. De wijwaterbakjes,
wierookvaten, kandelaars, kronen en altaarversieringen waren echte kunstwerken
en de boekbanden waren vaak versierd met goud, gesneden edelstenen en ivoor. De
edelsmeden zaten in die tijd niet zonder werk.
 |
| Dom in Speyer |
Veel van de Romaanse
bouwwerken zijn door de eeuwen heen verwoest of verbouwd. Een paar bouwwerken zijn
nog te zien in het buitenland, bv in Duitsland in Speyer, Keulen en Trier , en in Engeland zijn ze nog
te bewonderen in Barnay, Canterbury en
Durham
Reis je door Frankrijk dan
zie je dat de bouwwerken verschillen per regio. Deze verschillen kwamen tot
stand door de vier belangrijke pelgrimsroutes die vanuit het noorden van
Frankrijk richting Spanje gingen. Mooie voorbeelden hiervan zie je bv. in
Limoges, Tours en Toulouse. Ook in Spanje werd in die tijd de bouw beïnvloed
door de pelgrimsroute vanuit het zuiden van het land, mede onder invloed van de
Moren, er was in die tijd een voortdurende strijd gaande tussen Spanjaarden en
de Arabieren.
In Italië zie je, net als in
Spanje, dat daar de Romaanse bouwwerken eveneens per regio verschillen. De
kerken in Milaan zien er anders uit dan bv. in Venetië.
 |
| Belangrijke pelgrimsroutes door Frankrijk |
Zuiver
Romaanse kerken kom je in Nederland niet tegen. De bouwwerken die hier zijn
overgebleven uit die tijd zijn uit de overgangsperiode van Romaans naar Gotiek.
Deze periode wordt aangeduid met de term
Romanogotiek. Voorbeelden hiervan zijn de
abdij Rolduc in Kerkrade, de
Munsterkerk in Roermond en in Maastricht
staan Onze Lievevrouwbasiliek en de Sint Servaesbasiliek.
