|
Zelfportret met glas wijn. (1906) |
Edvard Munch
is vooral bekend door zijn schilderij "
De
Schreeuw", en er is veel over hem en zijn werk gezegd en
geschreven. De
kunstenaar en het schilderij werden nog bekender nadat het schilderij in 2004 op klaarlichte
dag werd gestolen uit het Munchmuseum in Oslo.
De Schreeuw is niet het enige werk van Munch, hij heeft zeker 1100 schilderijen op
zijn naam staan. Hij was niet alleen schilder maar ook graficus en beeldhouwer.
Edvard Munch
werd geboren op 12 december 1863 op het landgoed Engelhaug in Loten (Noorwegen)
en was het 2de kind in het gezin van
dr. Christian Munch (legerarts) en zijn vrouw Laura Catharina. Hij had één oudere zus en na hem kwamen nog een broer en twee zusjes.
Als Edvard vijf jaar is overlijdt zijn moeder aan tuberculose, kort na de
geboorte van zijn jongste zusje Inger. Een zuster van zijn moeder, Karen Marie Bolstad, komt daarna voor de kinderen
zorgen. Zij is tekenares en schilderes en zet zich in voor de artistieke
ontwikkeling van de kinderen en het gezin verhuist daarna naar Kristiania, het
huidige Oslo, waar meer mogelijkheden zijn voor de kinderen.
Als Edvard 14
jaar oud is overlijdt ook zijn 15-jarige zus Sophie aan tuberculose. Munch zal met
het overlijden van zijn zus zijn leven lang bezig zijn. Zijn schilderijen Het zieke kind, Aan het sterfbed en De dood in de ziekenkamer herinneren er aan. Zijn vader wordt door het verdriet depressief en vlucht in puriteinse
religiositeit. De religiositeit van de vader en de op dat moment minder
goede financiële situatie zorgt voor een beklemmende sfeer in het gezin.
De
confrontaties met ziekte en dood in zijn naaste omgeving maken bij Edvard
Munch de hartstocht voor de kunst
wakker, hij ontdekt dat hij door middel van de kunst zijn emoties vorm kan geven.
Hij heeft een geestelijke onrust, en is vooral bezig met het uitbeelden
van de menselijke emoties die hij tot uitdrukking brengt door het werken met
schrille kleuren en expressieve lijnen. Hij zegt: "Ik schilder niet wat ik
zie maar wat ik zag".
In 1879 gaat
Munch studeren aan de "Technische
Hogeschool" in Kristiania en begint in die tijd met het maken van schetsen en
aquarelleren, ook bezoekt hij regelmatig tentoonstellingen. Door
gezondheidsproblemen komt er weinig terecht van zijn studie. Hij stopt dan ook
met studeren en beslist om zich definitief met schilderen bezig te houden en schrijft zich in bij de "Koninklijke
Tekenschool" in Kristiania.
Zijn eerste schilderijen zijn
stadsgezichten, huiselijke taferelen en stillevens en hij begint, net als
enkele tijd- en landgenoten, te experimenteren met een camera, hij wil
"beweging" vastleggen.
Na zijn
eerste tentoonstelling in 1883 voor Industrie
en Kunst in Kristiania neemt hij deel aan de openluchtacademie van Frits
Thaulow en komt in contact met
"Kristianiabohemie", een groep mensen die hevig discussiëren
over politiek, sociale- en morele vrijheid.
In die
periode krijgt Munch een beurs en vertrekt voor studie naar het buitenland, hij neemt in
Antwerpen deel aan de wereldtentoonstelling waar hij een portret van zijn
zuster Inger presenteert.
In eigen land
zorgt het schilderij "Het zieke kind" voor een schandaal, het publiek
is gewend aan de traditionele Noorse schilderkunst. Het werk wordt zowel door
het publiek als pers weggezet als geklieder. Als reactie op de slechte kritieken maakt Munch nog
eens vijf schilderijen van "Het zieke kind", ook deze worden niet
goed ontvangen.
Als hij in
1889 een solotentoonstelling heeft zijn de kritieken een stuk milder en krijgt
hij van de overheid zelfs weer een beurs voor twee jaar. Hij vertrekt naar
Parijs, doet mee aan de wereldtentoonstelling en neemt les bij Léon
Bonnat. In die tijd bestudeert hij het werk van Van Gogh, Signac, Seurat en
Toulouse Lautrec.
Tijdens zijn
verblijf in Parijs krijgt Munch in 1889 het bericht dat zijn vader is
overleden. Die boodschap brengt hem in een diepe crisis en hij vertrekt naar
Denemarken om te gaan wonen en werken bij de Deens dichter Emanuel Goldstein in de hoop zijn crisis te boven te komen. Als hij in die tijd met tien van zijn werken exposeert in Noorwegen krijgt hij
voor de derde keer een beurs en vertrekt naar La Havre. Tot schilderen komt hij daar niet, door
gewrichtsreuma kan hij niet werken en verblijft voor behandeling twee
maanden in het ziekenhuis. Na zijn ontslag uit het ziekenhuis reist hij door
naar Zuid-Frankrijk om te herstellen en daar is hij in de gelegenheid om te
schetsen en te schilderen en om het impressionisme en het post-impressionisme
te bestuderen.
|
Zomeravond (1889) |
Inmiddels
heeft Munch wel de nodige bekendheid gekregen in Europa en neemt deel aan verschillende exposities. Als hij in 1892 in Berlijn, op uitnodiging van de
"Verein Berliner Künstler", een tentoonstelling heeft komt het tot
een hevig schandaal. Zowel de pers als het publiek vinden de schilderijen zo
lelijk dat de tentoonstelling voortijdig wordt afgebroken. Dit voorval geeft
natuurlijk veel ophef in de kunstwereld. De aangesloten
kunstenaars bij "Verein Berliner
Künstler", onder leiding van Max Lieberman, verlaten de Verein en richten
de "Berliner Secession" op,
waarna de tentoonstelling wordt voortgezet in Keulen en Düsseldorf. Munch gaat daarna in Berlijn wonen en na verloop van tijd gaat hij op eigen
initiatief zijn schilderijen tentoonstellen. De kritieken en de reacties van
het publiek zijn daarna zo lovend dat de tentoonstelling doorreist naar
Kopenhagen, Breslau, Dresden en Munchen. De vele exposities brengen hem niet
alleen de nodige erkenning en succes, maar ook meer financiële armslag.
In Noorwegen
krijgt hij de opdracht van Ibsen om het theaterprogramma van Peer Gynt te
illustreren. Daarnaast werkt hij aan meerkleurenlitho's en houtsneden, met een
zeer experimenterend karakter. Hij koopt een huis in Asgardstrand en begint
met het schilderen van zijn buurkinderen, scènes uit het dorp en zijn tuin. Na
een tentoonstelling waar hij 85 schilderijen, 65 stuks grafisch werk en 31
studies tentoonstelt gaat zijn werk, samen met werk van andere Noorse
kunstenaars, naar Sint Petersburg voor een grote expositie.
|
Huis in Asgardstrand |
Munch is nog
lang niet uitgestudeerd en vertrekt naar Rome om de renaissancekunst te
bestuderen. In die tijd gaat het privé niet goed met hem en tot overmaat van
ramp wordt hij weer ziek en moet zijn reis en studie afbreken. Terug in
Noorwegen probeert hij ook in een kliniek zijn uit de hand gelopen alcoholprobleem de baas te worden . Ondertussen loopt zijn relatie stuk, zijn vriendin wil trouwen maar
hij niet. Munch is bang dat zijn vrijheid als kunstenaar in het gedrang komt en
daar komt bij dat hij bang is dat de ziektes, depressies en de dood die al
generaties lang in zijn familie zijn,
worden overgedragen op zijn eventuele nakomelingen. Dit thema verwerkt
hij in het schilderij "De Erfenis".
|
Zomernacht, Inger aan het strand (1889) |
Munch blijft
reizen van de ene Europese hoofdstad naar de andere en regelmatig verblijft hij onderweg nog steeds in verschillende klinieken. Na 1900 werkt hij samen met de kunstenaars van
"De Wiener Secession" aan een omvangrijke tentoonstelling. Terug in
Noorwegen komt het tot een treffen met zijn ex-vriendin, er valt een schot en
Munch verliest daardoor een gedeelte van zijn linker middelvinger, een
blijvende herinnering aan een dramatische gebeurtenis. Munch begint met het
maken van portretten en krijgt opdrachten van kunstverzamelaars en
particulieren. In die tijd krijgt hij ook de opdracht om de decors te
schilderen voor het toneelstuk "Spoken" en "Hedda Gabler"
van Hendrik Ibsen.
De
tentoonstellingen blijven komen, o.a. met Cézanne en Matisse en hij krijgt
contact met Emil Nolde. Na 1908 gaat zijn werk sterk veranderen, nu richt hij
zich vooral op de moderne wereld van de arbeid. De gezondheid van Munch laat
nog steeds te wensen over en hij raakt in een diepe psychisch-somatische crisis. Zijn
alcoholverslaving heeft hij nog steeds niet kunnen overwinnen en hij krijgt
last van hallucinaties, achtervolgingswaanzin en een beginnende verlamming aan
zijn benen. Na een half jaar in een kliniek te zijn behandeld is hij zover
hersteld dat hij weer naar huis kan.
Noorwegen heeft op dat moment grote waardering voor het werk van Munch
en slaat hem tot "Ridder in de Koninklijke Orde van Sint Olav".
Munch koopt
een landhuis in de plaats Huisten waar hij veel ruimte heeft om te werken. Hij
werkt heel veel en heeft ook dan nog steeds de ene tentoonstelling na de andere
en ondersteunt jonge kunstenaars. Zijn werk gaat naar New York, Boston en
Chicago. In St. Francisco krijgt hij een gouden medaille voor zijn grafisch
werk.
Na een
overzichtstentoonstelling in het "Kunsthaus "in Zurich, waar hij 389
grafische werken en 73 schilderijen exposeert, gaat de tentoonstelling door
naar Bern en Bazel. Overal krijgt hij grote waardering en hij wordt benoemd tot
lid van de "Deutsche Akademie" en het jaar daarop wordt hij erelid
van de Beierische Akademie".
Privé gaat
het allemaal nog steeds niet goed, zijn broer en een zus zijn inmiddels
overleden en tot overmaat van ramp springt er een adertje in zijn rechteroog
met het gevolg dat hij tijdelijk blind is. Zijn ziekteproces werkt hij uit in
aquarellen en tekeningen, hij maakt fotografische zelfportretten en is erg
bezig met ziekte en dood. Er volgen nog verschillende onderscheidingen, als hij
in Duitsland, samen met Gauguin een tentoonstelling heeft krijgt hij uit handen
van president Paul von Hindenburg, de zilveren "Goethemedaille uitgereikt.
|
De eenzamen (1905) |
Munch leeft
daarna erg teruggetrokken, wel zijn er nog tentoonstellingen o.a. in Londen en
Amsterdam.
In 1937
worden 82 werken van Munch, voor het merendeel na de Eerste Wereldoorlog
ontstaan, uit Duitse musea en particuliere collecties als "Entartete
Kunst" geconfisqueerd. Hierna zegt Munch verschillende tentoonstellingen
in het buitenland af en hij gaat niet op het aanbod in van de stad Oslo om een
Munchmuseum te realiseren. Munch gaat nog geïsoleerder leven na de bezetting in
1940 van Noorwegen door de Duitsers, en
maakt dan in grote afzondering zijn laatste zelfportretten.
|
De schreeuw (1893) |
In 1942 gaat
zijn werk naar de Verenigde Staten en dat is ook de laatste tentoonstelling
geweest tijdens zijn leven. In de maand december viert Munch zijn 80-ste
verjaardag, er zijn grote feesten ter ere van hem georganiseerd, waar hij zelf
niet aan deelneemt. In dezelfde maand
overlijdt hij in zijn eigen huis in Ekely aan de gevolgen van een
longontsteking.
Al zijn werk
laat hij na aan de stad Oslo:
- ongeveer 1100
schilderijen
- 18.000 bladen grafiek
- 3.000 tekeningen en
aquarellen
- 92 schetsboeken
- 6 sculpturen
- 143 lithostenen
- 155 koperen etsplaten
- 133 blokken van houtsneden
- zeer veel foto's
- ongepubliceerde
manuscripten
- brieven
krantenknipsels
- zijn bibliotheek
Munch's
zuster Inger laat na haar dood nog eens 15 schilderijen en haar complete
correspondentie met haar broer na In 1946 besluit de stad Oslo om voor het
behoud van de kunstschatten alsnog een museum te bouwen. Honderd jaar na zijn
geboorte, wordt op 29 mei 1963 in Oslo het "Munchmuseum" geopend.
|
Munchmuseum in Oslo |
Anekdote; Op
een tentoonstelling hangt "De Schreeuw" (hij heeft er meerder
geschilderd). Een bezoeker wilde zijn oordeel kenbaar maken en schreef met
potlood midden op het schilderij: "Dit kan alleen maar door een gek zijn
gemaakt". Munch liet de tekst gewoon op het doek staan, hij vond dat het
publiek dit mocht zien.