Friedensreich Hundertwasser

Friedensreich Hundertwasser
(1928-2000)

Ik ben “doctor in de architectuur”. Dat zei de schilder en architect Friedensreich Hundertwasser over zichzelf.

Hij was bekend om zijn geheel eigen stijl, ideeën en alternatieve levenswijze. Zijn kleurrijke schilderijen en architectonische ideeën weken totaal af van de regels die in zijn tijd gebruikelijk waren. Hij maakte zich sterk voor het mens- en milieuvriendelijk bouwen.

Hundertwasser werd in 1928 in Wenen geboren als Friedrich Stowasser. Zijn vader Ernst overleed in 1930 en zijn moeder Elsa stond alleen voor de opvoeding van haar zoon. Gemakkelijk was dat niet voor het joodse gezin in het nazistische Oostenrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze wisten aan deportatie te ontkomen door zich voor te doen als christenen. Dat kwam niet ongeloofwaardig over, Ernst Stowasser was tijdens zijn leven katholiek geweest. Om het helemaal geloofwaardig te laten overkomen werd Friedrich lid van de Hitlerjugend. Door deze stappen hebben moeder en zoon de oorlog overleefd, 69 familieleden niet, zij zijn gedeporteerd en vermoord.

Tijdens zijn schooljaren aan de montessorischool zagen de leerkrachten dat Friedrich op een bijzondere manier omging met kleur. De “kunstenaar” was al vroeg in hem aanwezig, het was voor hem dan ook vanzelfsprekend dat hij in 1948 ging studeren aan de Weense Kunstacademie. Na een paar maanden had hij het wel gezien in Wenen en vertrok naar Parijs, dat was de stad waar de kunstenaars na de oorlog wilden zijn. Friedrich werkte autodidactisch en kon daar helemaal zijn eigen gang gaan, en maakte tijdens zijn Parijse tijd veel studiereizen door Europa en Afrika. Ook begon hij zich af te zetten tegen het rationalisme in de architectuur omdat hij vond dat er bij het bouwen nauwelijks of geen aandacht was voor de mens. 
Na de verwoestende oorlog wilden veel kunstenaars verandering, ze wilden nieuwe kunst in een nieuwe wereld. In het eerste jaar dat Hundertwasser in Parijs woonde en werkte, veranderde hij zijn achternaam Stowasser in Hundertwasser (honderd wateren), veel later, na een verblijf in Japan, veranderde hij zijn voornaam in Friedensreich (Rijk van vrede).

Hundertwasser was schilder, schrijver, architect, en bedenker van nieuwe ideeën over de omgeving van het wonen en werken van de mens. Hij was een pionier op het gebied van ecologie, en bracht dat tot uitdrukking in zijn schilderijen en manifesten over architectuur. Hij kreeg grote bekendheid door zijn spraakmakende ideeën en zijn bewustwordingscampagnes. 
Hij had geen vast atelier want hij was veel op reis, waar ter wereld hij was tijdens zijn reizen, hij schilderde overal en altijd zonder schildersezel. Kenmerkend voor zijn schilderijen is het zeer uitbundig gebruik van kleuren, het ontbreken van de rechte lijn en een voorkeur voor de spiraal. Naast zijn abstracte schilderijen maakte hij veel figuratief werk waarop vooral gebouwen zijn te zien, en wat hij met veel plezier deed was het maken van zijn eigen lijsten, spieramen en de verf.

Hundertwasser wilde schilderen en huizen bouwen, eigenlijk wilde hij heel veel. Vanaf de jaren 50 van de vorige eeuw begon hij zich toe te leggen op de bouwkunst en het verfraaien van de buitenkant van bestaande gebouwen. Ook maakte hij maquettes van zijn ontwerpen.

 Zijn filosofie was dat een huis een  derde huid was. De eerste huid was de menselijke huid, de tweede de kleding. Bij het ontwerpen van zijn huizen ging hij uit van beschutting. De mens had behoefte aan een toevluchtsoord, een veilige plek om in zijn hol te kruipen. Het moesten eenvoudig te realiseren bouwwerken zijn, want hij hield niet van gewaagde- en technische hoogstandjes. Het basisidee van zijn ontwerpen was; een gat in de grond, eigenlijk een hol, om beschutting te vinden. Op het hol moest een grasdak komen, de schuilplaats was dan goed verborgen, de mens was veilig en er kon hem niets meer gebeuren.

Volgens Hundertwasser was de “mol” de vader van de architectuur, het moest wel een mol zijn die kon zien, een blinde mol bedoelde hij niet. “Ik zou graag een mol zijn, als de tanks komen zit ik veilig onder de grond”, schrijft hij. Wel benadrukt hij dat het hol ramen moest hebben en een schoorsteen. De ramen noemde hij aardvensters, het contact met de buitenwereld moest blijven bestaan, een mens mocht zich niet afsluiten.

Zijn ideeën zie je terug op zijn schilderijen. Zijn eerste schilderij is een spiraal. Een spiraal heeft twee kanten, je kunt van binnen naar buiten en van buiten naar binnen. Volgens Hundertwasser lijkt de naar binnengerichte spiraal op een slakkenhuis, ook weer iets waar de kunstenaar zich graag in zou willen verschuilen.

Zijn ideale huis heeft 1000 ramen, ramen zijn voor hem ogen, in 1962 heeft hij dat idee verwerkt in een schilderij.

Hundertwasser wilde opgemerkt worden, hij wilde erkenning voor zijn ideeën. Zo heeft hij het raamrecht bedacht. Een bewoner moest hangende uit het raam met een verfkwast alles wat hij kon bereiken rondom het raam schilderen naar eigen idee. 
De voorbijgangers konden dan zien; hier woont een mens, iemand die zich van anderen onderscheidt. Hij vond dat alle mensen dat raamrecht moesten hebben.

Boomhuurders, dat was ook een idee van Hundertwasser. Ieder huis moest vanuit een binnenbalkon een naar buiten groeiende boom hebben. Deze boomhuurder betaalde zijn huur met zuurstof door zijn vermogen om stof tot zich te nemen en houdt het lawaai van buiten tegen. In de zomer kon de boom schaduw geven en in de winterperiode had het licht vrij spel door de kale takken. De boomhuurder kon rust brengen en was op die manier de brenger van gezondheid en geluk.

Nog een idee van Hundertwasser is het flatweidenhuis. In de stad is het niet altijd mogelijk om weiden, parken en bossen te hebben, maar het kan wel gecreëerd worden door te stapelen. Voor Hundertwasser was het denkbaar dat je niet alleen mensen op etages laat wonen maar ook dat de woonetages afgewisseld werden met weiden, moestuinen, parken en zelfs bossen. De woningen lijken op luchtschepen die hangen onder de weiden, vanuit de ramen kijk je dan op hangende weiden en parken. Het waren “De hangende huizen van Babylon”.

Als architectuurdokter hield hij zich intensief bezig met het omvormen van de buitenkant van gebouwen. Hij heeft fabrieken, kerken, silo’s, restaurants, scholen, torens, tankstations en kinderdagverblijven omgevormd tot sprookjesachtige gebouwen. Daarnaast hield hij zich bezig met het ontwerpen van affiches, telefoonkaarten, munten, en de alternatieve vlag van Nieuw-Zeeland is van zijn hand.

Hundertwasser aan het werk met een maquette.

En als dit alles nog niet genoeg was; hij ontwierp in 1983 een serie postzegels voor de Verenigde Naties ter gelegenheid van de 35^ste verjaardag van de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens, een serie postzegels waarop zijn architectonische ideeën zijn afgebeeld. Ook voor de Kaapverdische eilanden en de Oostenrijkse post heeft hij een serie postzegels ontworpen. Hij ontving meerdere prijzen, waaronder de Grote Oostenrijkse Staatsprijs.

Postzegel

Hundertwasser heeft over de hele wereld, van Oostenrijk tot Nieuw-Zeeland, gewerkt en geëxposeerd. Veel musea zijn in het bezit van zijn schilderijen en mensen bewonderen zijn bijzondere en kleurige bouwwerken.

 Friedensreich Hundertwasser is overleden in 2000 ten gevolge van een hartaanval tijdens zijn reis naar Nieuw-Zeeland op het schip Queen Elisabeth II.