Glas (2)

Assyrië 6000 - 5000 v.Chr.

Glas is bij toeval ontstaan, zo rond 5000 v.Chr. in het Midden Oosten. Hoe het vervaardigen van het glas tot stand is gekomen is niet helemaal duidelijk maar wel is bekend welke grondstoffen er zijn gebruikt. Bij onderzoek van het eerste glas werd namelijk kwartszand, kalk en soda aangetroffen. Vermoedelijk werden deze stoffen gezamenlijk in een aardewerken kom gedaan en in een oven verhit. Bij afkoeling kon men de zo ontstane substantie kneden in de gewenste vorm.

Dat glas heeft van nature een groen- of blauwgroene kleur.

Plinius

De Romeinse geschiedschrijver Plinius (23 - 79  n.Chr.) bevestigde dit, na onderzoek, in zijn geschriften. Hij zegt ook dat het eerste glas inderdaad in het Midden Oosten is vervaardigd door rondtrekkende kooplieden, dat waren volgens hem de eerste glasmakers. 
Deze kooplieden sloegen namelijk in de buurt van het strand hun kamp op en maakten een vuur om hun potje te koken. Deze kookpotjes stonden te pruttelen op blokken van het zeer brandbare nitraat. Door de grote hitte van het vuur ging de nitraat smelten en kwam terecht op het onderliggende zand, zo ontstond er een glasachtige substantie. Dat is volgens Plinius het begin geweest van het maken van glas.



Glaskralen in majolicamasker
1300 v.Chr

De vroegst gedateerde vondsten van glas, hoofdzakelijk glaskralen, zijn opgegraven zo rond 3500 v.Chr. In Egypte is niet alleen bij opgravingen veel glas gevonden maar ook in de vele paleizen zijn veel voorwerpen van glas aangetroffen. 
Bij opgravingen in Centraal Mesopotamië vond men een ruwe vorm van glas die gedateerd werd op een paar honderd jaar later. Deze glassoort werd gebruikt om een glazuurachtige laag op potten en vazen aan te brengen. Het vervaardigen van glas kan ook hier zeker bij toeval zijn ontdekt omdat men in die tijd met verschillende glazuursoorten voor keramiek aan het experimenteren was. Zoals met de meeste ontdekkingen het geval is, verspreidde ook deze kennis zich naar andere landen.

De Egyptenaren, Romeinen en Syriërs gebruikten voor het smelten van het glas vooral soda of potas. Welke van de twee ze gebruikten hing af van de aanwezigheid van één van de producten op de plek waar ze waren. Soda werd veel gebruikt langs de Middellandse Zee omdat dat daar rijkelijk aanwezig was in de algen en andere planten. Zo is het sodaglas ontstaan, dit glas wordt ook wel natronglas genoemd. Sodaglas is behoorlijk kneedbaar en daarom goed te gebruiken voor een grote verscheidenheid aan glasproducten.

lapis lazuli

Rond de 15^e eeuw v.Chr. begonnen Egyptische handwerkslieden een methode te ontwikkelen om potten van glas te maken. Zij zagen het glas als een door mensen gemaakte edelsteen. Het gekleurde glas dat zij produceerden leek inderdaad op b.v. turkoois, lapis lazuli en amethist. Wat bij opgravingen is gevonden zijn vooral cosmeticaflesjes voor oliën en parfum. 

De Egyptenaren maakten hun glas door zandvormen in gesmolten glas te dopen. Daarbij werd de zandvorm zo gedraaid dat er een laagje glas op achter bleef. Het vloeibare glas kon op die manier gemakkelijk worden gemodelleerd  en gedecoreerd.  

parfumflesjes Egypte

De kennis, vervaardiging en verspreiding van de glaskunst was voor een groot deel te danken aan de Egyptische farao Thoutmosis III (1504 – 1450 v.Chr.). Onder zijn gezag zijn tijdens de veldslagen in Azië, veel glasmakers gevangen genomen en meegenomen als slaaf naar Egypte. Op die manier konden de Egyptenaren de glaskunst in hun eigen land ontwikkelen en er in gaan handelen. Dat is allemaal goed gelukt, want er zijn bij opgravingen in Egypte veel voorwerpen van glas gevonden waaronder drie glazen vazen waarop de naam van deze farao staat.

flesje Egypte

Tot aan de 9^e eeuw v.Chr. is er weinig verandering geweest in de glasmakerij. Het maken van glas concentreerde zich lang in de omgeving van Alexandrië en van daaruit is het waarschijnlijk verspreid richting Italië.

Een prachtige vondst is gedaan in de bibliotheek van de Assirische koning Ashurbanipol (669 – 626 v.Chr.). Daar zijn kleitabletten gevonden waarop een handleiding staat hoe het maken van glas in zijn werk ging. 
Voor zover ik heb kunnen nagaan is dat de enige beschrijving van de glaskunst uit die periode.

Tijdens de Hellenistische periode (330 -30 V.Chr.) is er een grote opbloei in de glasindustrie geweest door de verschillende nieuwe ontdekkingen die er zijn gedaan op het gebied van de glaskunst. Vooral in Griekenland, Egypte en langs het Syrisch-Palestijns kustgebied was dat het geval. Men kende al de zandkerntechniek, nu had men o.a. het persen van glas in een vorm ontdekt. De kunstenaar gebruikte een mal en een contramal, hiertussen kwam verpulverd glas waarna hij de mallen verhitte in een oven om het verpulverd glas te laten versmelten. Op deze manier kon er volop worden geëxperimenteerd met vormen en kleuren.


schaal van millefioriglas

Een andere methode om schalen en vazen te maken, is het werken met draden van glas in verschillende kleuren. Deze glasdraden werden in schijfjes geknipt en vervolgens tussen een mal en contramal geplaatst. Als het in de oven stond smolten de schijfjes aan elkaar en op die manier kreeg je een veelkleurige schaal of kom. De glasmaker moest de oventemperatuur goed bewaken, want als de oven te heet werd zouden de schijfjes met elkaar versmelten en zou het beoogde effect verloren gaan. Na het afkoelen werd het glas gepolijst en het resultaat was dan een prachtig mozaïekglas. Het lijkt op een boeket met duizend bloemen en in het Italiaans wordt het millefioriglas genoemd. 



hedendaagse glasblazer Murano

Een hele grote verandering in de glasvervaardiging komt na 27 v.Chr.. 
Het glasblazen werd namelijk uitgevonden en toegeschreven aan Syrische handwerkslieden uit de regio Sidon-Babylon.


De Romeinen begonnen in de laatste eeuw v. Chr. ook met het blazen van glas in verschillende vormen. Hierdoor nam de mogelijkheid toe om een grote variëteit aan voorwerpen en vormen van hol glas te produceren. 
Door deze uitvindingen en de grote productie, was het glas op en gegeven moment niet meer alleen een artikel voor de elite, maar bereikbaar voor bredere lagen van de bevolking.

Glasblazen is nog steeds de belangrijkste manier voor de vormgeving van glas, zowel ambachtelijk als op industrieel gebied. Ondertussen kennen we vele soorten glas o.a. kristalglas, agaatglas, melkglas, Venetiaans glas, beschilderd glas, millefiori, filigraanglas, reticelloglas, Islamitisch glas, Boheems glas.

Het is te veel om hier op te noemen, alle soorten zijn interessant.