zondag 24 november 2013

Marmer

Pietà van Michelangelo (1499)
te zien in de Sint Pieter in Rome
Het woord marmer komt uit het Grieks van het woord marmaros dat glanzende steen betekent. Marmer wordt gewonnen in  Noorwegen, Groenland, Oostenrijk, Portugal, Griekenland, China en de Verenigde Staten.
Wij kennen vooral het Italiaanse marmer uit Carrara.
Carrara is een stad in het noordwesten van Toscane en al eeuwenlang beroemd door het mooie zuivere marmer. Het marmer uit deze omgeving is bekend onder de naam Carraramarmer.

De marmermijnen van Carrara zijn de oudste industrieterreinen ter wereld en nog altijd in gebruik. Marmer is een kalksteensoort dat al tientallen eeuwen onder zeer hoge druk en warmte ontstaat. De druk en warmte zijn zo hoog dat eventuele fossielen in het kalksteen zelfs zijn vernietigd. Gesteenten die op deze manier zijn ontstaan worden amorfe gesteenten genoemd.
Marmer herken je door het ontbreken van fossielen en zijn suikerachtige structuur. Het gesteente is zeer geschikt voor het maken van beeldhouwwerken maar ook wordt marmer gebruikt voor het verfraaien van bouwwerken, siervoorwerpen, schouwen,  vloeren en werkbladen in de kleuren wit, grijs, rood en roze.

Carrara marmergroeve
Het gewonnen marmer van Carrara wordt in stukken gespoeld en afgekoeld in de rivier Carrione. Door het eeuwenlang spoelen en koelen van het gesteente is het water in deze rivier helemaal wit geworden en stroomt er door de stad een rivier van melk.

De Etrusken en de Romeinen maakten al gebruik van het marmer uit Carrara.
Keizer Augustus (63 v.Chr.-14 n.Chr. ) schepte op dat hij Rome in steen had aangetroffen maar het achterliet in marmer.
Bij het zien van de vele met marmer versierde gebouwen in Rome, volgden andere steden in Italië al gauw dit voorbeeld en werden allemaal goede afnemers van het marmer uit Carrara. Er zijn inmiddels al miljoenen tonnen marmer gewonnen rondom Carrara en de groeven zijn nog steeds niet uitgeput, er is nog volop aanwezig.

De Romeinen gebruikten bij het winnen van marmer wiggen van vijgenhout die ze in de scheuren van het marmer dreven. Deze wiggen werden natgemaakt zodat het hout kon uitzetten waardoor het gesteente ging barsten.

Detail David van Michelangelo
te zien in de Galleria dell'Accademia
te Florence
In de Middeleeuwen raakten de groeven een beetje in verval maar tijdens de renaissance kwamen ze weer tot grote bloei. Michelangelo (1475-1564) was vaak in Carrara om persoonlijk de stukken marmer uit te zoeken voor zijn beeldhouwwerken.
Hij schreef regelmatig over het ongeëvenaarde vakmanschap van de steenhouwers uit Carrara. 

In de 19e eeuw is men begonnen met het gebruik van buskruit om het marmer in stukken te krijgen. Deze methode was wel sneller maar het marmer werd erg beschadigd. Het resultaat hiervan is vooral te zien aan de voorkant van de kathedraal van Florence. Tegenwoordig werken ze bij de winning van marmer met een ongeveer 100 meter lange staaldraadzaag, die over een langzaam lopende katrol loopt.

Kathedraal in Carrara
Als je in Carrara bent kun je een mooie wandeling maken naar de marmergroeven. Je ziet de gigantische witte marmerblokken als grote gebouwen, meestal tegen een prachtige Italiaanse lucht. In de stad zijn verschillende musea en je kunt marmerwerkplaatsen bezoeken voor demonstraties.
De kathedraal in Carrara is vanzelfsprekend bekleed met marmer uit de buurt. 

zondag 17 november 2013

Kitsch of Kunst

Wat is kitsch? Soms wordt kitsch kunst genoemd en kunst noemen we wel eens kitsch. Het is in ieder geval niet altijd duidelijk.
De term kitsch is rond 1900 voor het eerst gebruikt door Duitse kunsthistorici. Zij beweerden dat kitsch glad maatwerk was, bedoeld voor publiek met weinig smaak. Een echte definitie van kitsch is eigenlijk niet te geven.

We noemen een voorwerp kitsch als het elementen heeft uit verschillende stijlen en alles met elkaar een beetje teveel van het goede is. Je ziet veel glim- en frutselwerk, soms zoveel dat het bijna pijn aan je ogen doet.

In het Duits-Nederlands woordenboek staat kitsch vertaald als; rommel, prulwerk, clichéwerk. Sla je er andere woordenboeken op na dan lees je dat kitsch te maken heeft met een slechte smaak, het heeft de pretentie kunst te zijn, schijnkunst en noem maar op.

Toch is kitsch niet altijd kunstloos. Er zijn mensen die zich zeer vakkundig bezighouden met het vervaardigen van kitsch voor een groot publiek. Over smaak valt niet te twisten. Vind je kitsch mooi, dan is dat prima en kun je ervan genieten. Hou je niet van kitsch dan laat je het voor wat het is.

Als een kunstvoorwerp een andere functie heeft gekregen, dan noemen we dat ook kitsch. Denk hier bv. aan een antieke vaas waar een lampje in is gemonteerd zodat het een schemerlamp is geworden. Ook zie je weleens een eeuwenoude klok waarvan het oorspronkelijk, waarschijnlijk kapotte, uurwerk is vervangen door een eigentijds uurwerkje.

Het is toch wel kunstig om te bedenken hoe je van kitsch kunst kunt maken en van kunst kitsch.
Het is maar hoe je het bekijkt, geniet gewoon van de dingen die je mooi vindt.

zondag 10 november 2013

De sautoir

Het woord sautoir komt uit het Frans en betekent "op de borst". Een sautoir is een onderscheiding, een ridderorde of een gedeelte daarvan. Meestal gaat het om een oude adellijke ridderorde bv van de Johannieterorde.

Iemand die een sautoir als onderscheiding draagt moet zich aan bepaalde voorschriften houden. De oudste ridderorden werden aan een keten of een lint gedragen, later kwamen er lintjes die op de revers werden gespeld.
De onderscheiding werd bij heren altijd gedragen op een rokkostuum maar tegenwoordig mag de sautoir ook worden gedragen op een smoking.
Dames die een sautoir hebben ontvangen dragen deze meestal aan een strik op de borst.


Zoals gezegd in de 19e en 20e eeuw is de sautoir als lange ketting voor dames geïnspireerd op de sautoir als onderscheiding. De ketting was meestal zo lang dat de dames de ketting onder hun hoog gedragen ceintuur door moesten halen om geen ongelukjes te krijgen. Aan de onderkant van de ketting hing vaak een kwastje een medaillon of een horloge en deze voorwerpen waren verwisselbaar.

De sautoir paste goed in het modebeeld van die tijd, de japonnen van de dames waren zo gemaakt dat de vrouwen langer leken en een sautoir paste daar uitstekend bij.

Toch was zo'n lange ketting niet echt handig en veel van deze kettingen zijn later korter gemaakt. Vaak werd van één sautoir 2 of meer kortere kettingen en oorbellen van  gemaakt.
Dat is dan ook de reden dat er bijna geen sautoirs bewaard zijn gebleven.
Er zijn in deze tijd veel variaties op de sautoir op de markt maar met het oorspronkelijk sieraad heeft het niets meer te maken.