Romaanse tijd

De naam Romaans is voor het eerst gebruikt in 1820 en is te danken aan de Franse kunsthistoricus Charles de Gerville.

Hij zag grote overeenkomsten in de bouwkunst tussen 900 tot 1200 en de Romeinse bouwkunst.

Omstreeks het jaar 1000 kwam er welvaart in Europa. De bevolking nam toe en het was de tijd dat de pelgrimstochten op gang kwamen. 
Door deze bevolkingsaanwas en de langskomende reizigers kon er veel worden gebouwd.
Er kwamen kloosters, kerken en kastelen,  gebouwd in de stijl die we nu kennen als Romaans.

Kathedraal van Verona

De Romaanse bouwkunst kwam voort uit de Karolingische tijd en begon zich te ontwikkelen vanaf ongeveer 750. Deze periode wordt ook wel Voor-Romaans genoemd.

Bij de Karolingische bouwkunst lag de nadruk vooral op kerken met hun eigen unieke kenmerken. De enorme gesloten bouwwerken moesten bestand zijn tegen brandstichting en plundering. Wat de kerken vooral moesten uitstralen was  rust en duidelijkheid voor de gelovigen. Daarbij kwam dat de gelovigen door de grootte van de kerk  het gevoel moesten krijgen dat ze nietig en klein waren tegenover het goddelijke.

Bij de Romaanse bouw veranderde er veel ten opzichte van de Karolingische bouw.

De vernieuwingen die plaats vonden tijdens de Romaanse periode waren complex. De zeer brandbare houten plafonds werden vervangen door gewelven van steen, wat veel gewicht gaf op zijkanten. De zijwaartse druk werd opgevangen door het plaatsen van pijlers ondersteund door zuilen of halfzuilen, de zogenaamde schalken. Het gewelf kreeg ondersteuning door een gordelboog, deze boog maakte het mogelijk om de kerken hoger, lichter en sierlijker te maken.

Een kenmerk van de Romaanse kathedraal is de axiale bouw, een denkbeeldige as die het gebouw verdeeld in twee symmetrische helften. Door deze manier van bouwen konden er twee torens aan de voorkant worden geplaatst, de zgn. tweelingtorens, naast de vieringtoren. Een vieringtoren wordt ook wel kruisingstoren genoemd en staat boven op de viering van de kerk precies op de kruising van het schip en het transept. Ook bouwden ze vaak nog extra torens en werden er straalkapellen aangebouwd. Het bouwwerk kreeg op deze manier een elegante uitstraling.

Plattegrond kathedraal

Dat de verspreiding van deze vernieuwing als snel zijn weg vond door heel Europa was te danken aan de vele pelgrims die door verschillende landen trokken.

Deze pelgrimages waren voor de kerk een grote bron van inkomsten. Met deze extra inkomsten konden de kerken verder worden verfraaid met rijke versieringen en werden er relikwieën aan gekocht om nog meer pelgrims aan te trekken. De kerken die langs de pelgrimsroutes werden gebouwd waren dan vaak ook veel groter dan eigenlijk nodig was voor de eigen bevolking.

Fries en kapiteel in de
Sint Servaesbasiliek, Maastricht

De beelden die zijn aangebracht in Romaanse kerken zijn erg stijf en de lichaamsverhoudingen kloppen in het geheel niet. Dat was ook niet de bedoeling, de beelden moesten voldoen aan de “beeldtaal” van die tijd. Het was voorschrift vanuit de kerk om de beelden op een zodanige manier te maken dat de beeldtaal begrijpelijk was voor de “gewone mens “.

Het was een afspraak waar iedere beeldhouwer zich aan moest houden, deze afspraak werd “beeldconventie” genoemd. 
Tegenwoordig heeft een beeld niet meer de taak om ons iets te leren. 
De kunstenaars van deze tijd gebruiken hun eigen, persoonlijke beeldtaal, dat is ook de reden waarom we Moderne Kunst niet altijd begrijpen.

De schilderkunst stond in de Romaanse periode vooral in dienst van de architectuur. Er werden decoraties aangebracht op zuilen, bogen en kapitelen. 
Op de wanden werden voorstellingen geschilderd met de tempera- en/of  frescotechniek. De figuren op de schilderingen zijn vaak zwart omlijnd. Soms is er mozaïek aangebracht als daarvoor de juiste materialen voor handen waren. 
Mozaïek is een kunstuiting overgebleven uit de Byzantijnse periode.

In de Romaanse tijd werden er in de kerk voor de eredienst mooie voorwerpen gebruikt. De wijwaterbakjes, wierookvaten, kandelaars, kronen en altaarversieringen waren echte kunstwerken en de boekbanden waren vaak versierd met goud, gesneden edelstenen en ivoor. De edelsmeden zaten in die tijd niet zonder werk.

Dom in Speyer

Veel van de Romaanse bouwwerken zijn door de eeuwen heen verwoest of verbouwd. Een paar bouwwerken zijn nog te zien in het buitenland, bv in Duitsland in Speyer,  Keulen en Trier , en in Engeland zijn ze nog te bewonderen in  Barnay, Canterbury en Durham

Reis je door Frankrijk dan zie je dat de bouwwerken verschillen per regio. Deze verschillen kwamen tot stand door de vier belangrijke pelgrimsroutes die vanuit het noorden van Frankrijk richting Spanje gingen. Mooie voorbeelden hiervan zie je bv. in Limoges, Tours en Toulouse. Ook in Spanje werd in die tijd de bouw beïnvloed door de pelgrimsroute vanuit het zuiden van het land, mede onder invloed van de Moren, er was in die tijd een voortdurende strijd gaande tussen Spanjaarden en de Arabieren.

In Italië zie je, net als in Spanje, dat daar de Romaanse bouwwerken eveneens per regio verschillen. De kerken in Milaan zien er anders uit dan bv. in Venetië.

Belangrijke pelgrimsroutes door Frankrijk

Zuiver Romaanse kerken kom je in Nederland niet tegen. De bouwwerken die hier zijn overgebleven uit die tijd zijn uit de overgangsperiode van Romaans naar Gotiek. Deze periode  wordt aangeduid met de term Romanogotiek.  Voorbeelden hiervan zijn  de  abdij Rolduc  in Kerkrade, de Munsterkerk in Roermond  en in Maastricht staan Onze Lievevrouwbasiliek en de Sint Servaesbasiliek.